ساده زیستی وظیفه مسئولان است؛ نه یک امتیاز

عملکرد دولتمردان بهانه خوبی است تا با نگاهی به منابع اصیل اسلامی همچون قرآن و نهج البلاغه و با استناد به سخنان رهبر فرزانه انقلاب و امام خمینی (ره) شاخصه های دولت مطلوب اسلامی را برشماریم. یکی از این شاخصه ها ساده زیستی است:

 

یکی از مهمترین شاخصه های دولت مطلوب اسلامی، ساده زیستی مسئولان آن است. هرچند ساده زیستی برای تمام افراد جامعه ارزش محسوب میشود، اما برای مسئولان و مدیران جامعه، خصوصاً اگر شخص مسئول منتسب به دین باشد که در نتیجه رفتار وی در نگاه مردم رنگ دینی نیز به خود میگیرد، یک ضرورت است. زیرا یکی از مهمترین اثرات ساده زیستی مسئولان، ترویج فرعنگ قناعت، ساده زیستی و دوری از تجمّلات در جامعه است.

 

امام علی (ع) میفرمایند: خداوند بر پیشوایان حق واجب كرده كه خود را با مردم ناتوان همسو كنند، تا فقر و ندارى تنگدست را به هیجان نیاورد، و ثروتمند را به طغیان نكشاند.»(خطبه209) 

 

رهبر انقلاب نیز در این زمینه می فرمایند: یک وقت هست که ما در زندگی شخصی خود مثلاً حرکت اشراف گونه ای داریم بین خودمان و خدا؛ که اگر حرام باشد، حرام است؛ اگر مکروه باشد، مکروه است؛ اگر مباح باشد، مباح است؛ اما یک وقت هست که ما جلوی چشم مردم یک مانور اشرافیگری میدهیم؛ این دیگر مباح و مکروه ندارد؛ همه اش حرام است؛ به خاطر اینکه تعلیم دهنده ی اشرافیگری است به: اولاً زیردستهای خودمان، ثانیاً آحاد مردم به این کار تشویق میشوند. ما نباید مردم را به این کار تشویق کنیم. ممکن است در داخل جامعه کسانی پولدار باشند و ریخت و پاش کنند - البته این کار بدی است، ولی به خودشان مربوط است - اما ریخت و پاش ما اولاً از جیبمان نیست، از بیتالمال است؛ ثانیاً ریخت و پاش ما مشوق ریخت و پاش دیگران است. واقعاً "النّاس علی دین ملوکهم". ملوک در اینجا به معنی پادشاهان نیست که بگوییم ما پادشاه نداریم؛ نه، ملوک شماها هستید؛ النّاس علی دین ماها.»(8/6/84)

 

اما در عین حال باید توجه داشت که ساده زیستی مسئولین به معنای دنیاگریزی در ت گذاری های اقتصادی و بی توجهی به رفاه مردم نیست. رهبر انقلاب در این زمینه نیز می فرمایند:

 

این که دارم می گویم، منظورم بهره مندی شخصی است؛ معنایش این نیست که کشور، کار آبادانی و عمران نکند و دنیا را آباد نکند. اینها همیشه، تخلیهها و شبههافکنی های مخالفین اسلام بوده؛ می گفتند که اسلام با دنیا مخالف است؛ یعنی دنیا را آباد نکنیم! نه، آن دنیایی که گفته می شود، دنیای شخصی است؛ یعنی خود شما دنبال تکیّف زندگی دنیایی نباشید و زندگی را ساده بگذرانید. معنایش این است. امیرالمؤمنین (علیهالسّلام)، شخصاً زاهدانه ترین زندگی ها را داشت؛ اما در عین حال، مرتب هم کار می کرد، مزرعه را آباد و چاه آب جاری می کرد؛ جهاد می کرد و کشور را اداره می کرد؛ حکومت به آن عظمت را ریاست می کرد؛ تگذاری و تمداری می کرد. غرض و مراد ما، دل سپردن به دنیاست که البته مقدار زیادی از مشکلات ما ناشی از این مسأله است! منِ مسؤول دولتی و حکومتی، یا من ، باید مواظب باشم - بخصوص ما دو صنف، خصوصیتی داریم - یک وقت گفتند: "وای به حال آن کسانی که هر دو هستند؛ هم مسؤول حکومتی، هم "؛ اینها مشکلشان بیشتر و تکلیفشان سنگینتر است! توقع مردم، بجا و بحق از آنها بیشتر است؛ خدای متعال هم آنها را بیشتر مورد سؤال قرار خواهد داد، چون اثر عملشان هم بیشتر است. ما باید بیشتر مواظب باشیم.»(15/12/77)

 

امام خمینی(ره) نیز پیرامون ضرورت ساده زیستی مسئولان می فرمایند: آن روزى كه دولت ما توجه به كاخ پیدا كرد، آن روز است كه باید ما فاتحه دولت و ملت را بخوانیم. آن روزى كه رئیس جمهور ما خداى نخواسته، از آن خوى كوخ‏نشینى بیرون برود و به كاخ‏نشینى توجه بكند، آن روز است كه انحطاط براى خود و براى كسانى كه با او تماس دارند پیدا مى‏شود. آن روزى كه مجلسیان خوى كاخ‏نشینى پیدا كنند خداى نخواسته، و از این خوى ارزنده كوخ‏نشینى بیرون بروند، آن روز است كه ما براى این كشور باید فاتحه بخوانیم. ما در طول مشروطیت از این كاخ‏نشینها خیلى صدمه خوردیم. مجلسهاى ما مملو از كاخ‏نشین بود و در بینشان معدودى بودند كه از آن كوخ‏نشینها بودند، و همین معدودى كه از كوخ‏نشینها بودند از خیلى از انحرافات جلو مى‏گرفتند و سعى مى‏كردند براى جلوگیرى. آن روزى كه توجه اهل علم به دنیا شد و توجه به این شد كه خانه داشته باشم چطور، و زرق و برق دنیا خداى نخواسته در آنها تأثیر بكند، آن روز است كه باید ما فاتحه اسلام را بخوانیم.» (صحیفه امام، ج‏17، ص 377)

 

حضرت علی علیه السلام همچنین در نامه معروفشان به یکی از کارگزارانشان (عثمان بن حنیف)، که دعوت یکی از ثروتمندان را پذیرفته بود می فرمایند: گمان نمى‏كردم مهمانى مردمى را بپذیرى كه نیازمندانشان با ستم محروم شده، و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده‏اند. اندیشه كن در كجایى و بر سر كدام سفره مى‏خورى؟ پس آن غذایى كه حلال و حرام بودنش را نمى‏دانى دور بیفكن، و آنچه را به پاكیزگى و حلال بودنش یقین دارى مصرف كن.»(نامه45) 

 

دولت اسلامی باید سیره حکومتی علی(ع) را شاخص خود قرار دهد که می فرماید: من اگر مى‏خواستم، مى‏توانستم از عسل پاك، و از مغز گندم، و بافته‏هاى ابریشم، براى خود غذا و لباس فراهم آورم، امّا هیهات كه هواى نفس بر من چیره گردد، و حرص و طمع مرا وا دارد كه طعامهاى لذیذ برگزینم، در حالى كه در حجاز» یا یمامه» كسى باشد كه به قرص نانى نرسد، و یا هرگز شكمى سیر نخورد، یا من سیر بخوابم و پیرامونم شكم‏هایى كه از گرسنگى به پشت چسبیده، و جگرهاى سوخته وجود داشته باشد. آفریده نشده‏ام كه غذاهاى لذیذ و پاكیزه مرا سرگرم سازد، چونان حیوان پروارى كه تمام همّت او علف، و یا چون حیوان رها شده كه شغلش چریدن و پر كردن شكم بوده، و از آینده خود بى خبر است. آیا مرا بیهوده آفریدند آیا مرا به بازى گرفته‏اند آیا ریسمان گمراهى در دست گیرم و یا در راه سرگردانى قدم بگذارم.»(نامه45)

 

کسانی که ساده زیستی را به زهد فروشی تفسیر کرده و آن را ارزش نمی دانند، باید پاسخ دهند که این عبارات حضرت و دهها نمونه دیگر مانند آن را چگونه تفسیر می کنند؟ 

 

یکی دیگر از آثار مهم ساده زیستی مسئولان، این است که قلوب مردم را به سوی خود جلب کرده و آرامش روحی را به جامعه تزریق میکند. به همین دلیل است که همواره عالمان دینی که همچون مردم عادی زندگی ساده و بی تکلفی داشتند مورد عنایت و محبت مردم بودند و مردم که میان حرف و عمل این بزرگان تطابق میدیدند، از جان و دل مطیع آنان بودند. 

 

یکی دیگر از آثار ترویج روحیه قناعت و ساده زیستی در جامعه، تقویت عزت و اقتدار ملی» است. تاریخ چه بسیار ملتها و حکومتهایی را به خود دیده که به خاطر روحیه ی تجملگرایانه ی سران و مردمانش تن به قراردادهای ذلت بار داده و استقلال مملکتی را به پای لذتهای زودگذر قربانی کرده اند! اگر جامعهای به حالت زهد و قناعت برسد و در برابر فشارها مقاومت کند و به خاطر برخوردار شدن از مواهب زودگذر دنیایی، عزت و استقلال خود را از دست ندهد، به آنچه که خود دارد، اکتفا میکند و با تلاش و کوشش سعی میکند که موقعیتهای بهتری را به دست آورد.

 

امام امیرالمؤمنین(ع) در پاسخ به شریح (که از مسئولین حکومت بود) و خانه ای با قیمت گزاف خریده بود، با نگاه خشم آلودی فرمود: اى شریح! به زودى كسى به سراغت مى‏آید كه به نوشته‏ات نگاه نمى‏كند، و از گواهانت نمى‏پرسد، تا تو را از آن خانه بیرون كرده و تنها به قبر بسپارد. اى شریح! اندیشه كن كه آن خانه را با مال دیگران یا با پول حرام نخریده باشى، كه آنگاه خانه دنیا و آخرت را از دست داده‏اى. اما اگر هنگام خرید خانه، نزد من آمده بودى، براى تو سندى مى‏نوشتم كه دیگر براى خرید آن به درهمى یا بیشتر رغبت نمى‏كردى، آن سند را چنین مى‏نوشتم: این خانه‏اى است كه بنده‏اى خوار آن را از مرده‏اى آماده كوچ خریده، خانه‏اى از سراى غرور، كه در محلّه نابود شوندگان و كوچه هلاك شدگان قرار دارد. این خانه به چهار جهت منتهى مى‏گردد: یك سوى آن به آفت‏ها و بلاها، سوى دوّم آن به مصیبت‏ها، و سوى سوم به هوا و هوس‏هاى سست كننده، و سوى چهارم آن به شیطان گمراه كننده ختم مى‏شود، و در خانه به روى شیطان گشوده است. این خانه را فریب خورده آزمند، از كسى كه خود به زودى از جهان رخت برمى‏بندد، به مبلغى كه او را از عزّت و قناعت خارج و به خوارى و دنیا پرستى كشانده، خریدارى كرده است. هرگونه نقصى در این معامله باشد، بر عهده پروردگارى است كه اجساد پادشاهان را پوسانده، و جان جبّاران را گرفته، و سلطنت فرعون‏ها چون كسرى» و قیصر» و تبّع» و حمیر» را نابود كرده است. 

 

آنان كه مال فراوان گرد آورده و بر آن افزودند و آنان كه قصرها ساخته و محكم كارى كردند، طلا كارى كرده و زینت دادند، فراوان اندوختند و نگهدارى كردند و به گمان خود براى فرزندان خود باقى گذاشتند، همگى آنان به پاى حسابرسى الهى، و جایگاه پاداش و كیفر رانده مى‏شوند؛ آنگاه كه فرمان داورى و قضاوت نهایى صادر شود پس تبهكاران زیان خواهند دید». به این واقعیّت‏ها عقل گواهى مى‏دهد هرگاه كه از اسارت هواى نفس نجات یافته، و از دنیا پرستى به سلامت بگذرد.»(نامه3)

 

یکی دیگر از برکات روحیه قناعت و ساده زیستی مردم که از ساده زیستی مسئولین ناشی می شود، اصلاح الگوی مصرف و جهت دهی منابع به سمت تولید داخلی است.

 

ساده زیستی مسئولین همچنین یکی از بزرگترین عوامل تثبیت دولت اسلامی است؛ امام علی (ع) در کلامی گهربار قناعت را برای تثبیت حکومت کافی میداند و میفرمایند: قناعت دولتمندی را بس [است.]» (خطبه229)

 

از آثار مهم ساده زیستی مسئولین پایداری و شجاعت در دفاع از حق در مقابل باطل»، کسی که خود را به سادهزیستی عادت داده و دل از تعلقات دنیا کنده است، آمادگی کامل برای دفاع از حق در مقابل زورگویان دارد.

 

چنین کسی با شجاعت بیشتری در مقابل باطلگرایان میایستد. امام خمینی (ره) که روحیهی مبارزه با ابرقدرتها را با ساده زیستی قرین ساخته بود، میفرمود:

 

اگر بخواهید بیخوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاح های پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه های آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان بدر نکند، خود را به ساده زیستی عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید.»(صحیفه امام، ج‏19، ص 11)

 

 تجملگرایی مسئولین سمّ مهلکی است که آثار مخرب آن دامان جامعه را خواهد گرفت. یکی از آثار مخرب تجمل گرایی مسئولان گسترش فساد و انحطاط اخلاقی در جامعه است. امام خمینی (ره) در این زمینه میفرمایند: این خوی کاخنشینی اسباب این میشود که انحطاط اخلاقی پیدا شود. اکثر این خویهای فاسد، از طبقه ی مرفه به مردم دیگر صادر شده است.»(صحیفه ی نور، ج 17، ص 2)

 

ایشان همچنین در این زمینه میفرماید: این طور نیست که انسان خیال کند که شیطان ابتدا می آید به آدم بگوید که بیا و برو طاغوتی شو؛ این را نمیگوید. قدم به قدم انسان را پیش میبرد … اگر جلویش را گرفتید، طمعش بریده میشود و اگر جلویش را نگرفتید، فردا یک قدم دیگر جلو میرود. یک وقت میبینید که این طلبه ی زاهد عابد، که در مدرسه زندگی میکرد، متحول شد به یک نفر انسان طاغوتی.»(صحیفه ی امام، ج ، ص14) ایشان در جایی دیگر خطاب به نمایندگان مجلس شورای اسلامی بهصراحت میفرمایند: با زندگانی اشرافی و مصرفی نمیتوان ارزشهای انسانی اسلامی را حفظ کرد.»(صحیفه ی نور، ج 19، ص 3)

 

و در نهایت یکی از سنتهای قطعی پروردگار برای دولت و جامعه خوش گذران و تجمل پرست، سقوط و نابودی آن دولت و آن جامعه است. قرآن کریم در این زمینه می فرماید: وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِكَ قَرْیَةً أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِیراً؛ و چون اراده کردیم که جمعیت و دیاری را نابود کنیم، توانگران خوشگذران را وادار به فساد میکنیم و وقتی به فسق پرداختند، سزاوار عذاب میشوند. آنگاه آنجا را زیر و زبر میکنیم و نابودشان میسازیم.»(اسراء/16)